Ewsum, geschutstoren – Oosterburen 1 Middelstum

Het borgterrein van Ewsum ligt er nog in zijn oude vorm ten noordoosten van het dorp. De borg Ewsum moet in de late middeleeuwen zijn ontstaan na de verwoesting van een steenhuis in Den Oord (Doord is het Groningse woord voor Toornwerd) onder Toornwerd. In de 15de eeuw groeide borg Ewsum uit tot één van de sterkste borgen in de Ommelanden. Zoals de meeste borgen verloor hij zijn defensieve karakter en werd hij in de 17de eeuw in een voorname woning getransformeerd, wat het tot de afbraak in 1863 is gebleven. Op het borgterrein staan alleen nog het restant van een geschutstoren en een boerderij (‘schathuis’).

Op het borgterrein staat het benedendeel van de oude ronde verdedigingstoren – Donjon- uit 1472. Het is een rijksmonument.
Volgens de gedenksteen bouwde Onno van Ewsum de toren ´tegen de wille van Groningen´. De stad had het kennelijk niet zo begrepen op de roemruchte edelman, die als kruisridder zijn sporen had verdiend. In de 17de eeuw werd de toren verlaagd en van het veelhoekige pannendak voorzien. Wie in de bloeitijd langs de statige oprijlaan van de voormalige borg wandelt, vindt tussen het gras orchideeën verscholen. Men zegt dat ze door Onno van Ewsum uit het Heilige Land werden meegebracht. En wie er bij volle maan loopt, heeft kans een witte gedaante te paard tegen te komen. Het is de geest van Heer Onno, die niet kan scheiden van de plaats waar hij eens leefde. Met zijn gouden sporen klettert hij heen en weer over de laan.


Staatsbosbeheer liet tussen 1984 en 1994 een 'dorpsbos' voor Middelstum aanleggen (Middelstumerbos) ten zuiden van de oprijlaan van Ewsum. Begin jaren 1990 werd besloten tot het herstel van borgterrein en gebouwen en het 'teruggeven' van het borgterrein aan de Middelstumer bevolking. In 1991 werd de donjon hersteld. In 1992 werd door een kunstenaarspaar een deel van het schathuis bewoond , de stichting Werkprojecten De Ossekop (vernoemd naar het appelras) opgericht, een sociale werkplaats die verstandelijk beperkte jongeren en langdurig werklozen met psychische problemen laat werken op het terrein vanuit de werkplaats in de schuur achter het schathuis. Later werd de naam gewijzigd in Groenprojecten Ewsum en tegenwoordig heet het Ewsum WerkPro.
In 2006 werd in het kader van de opheffing van de Stichting Groninger Borgen het terrein voor 1 euro overgedragen aan de nieuwe Stichting Beheer Borgterrein Ewsum (ontstaan tijdens de restauratie van het schathuis), die het terrein sindsdien in erfpacht houdt van Staatsbosbeheer. Hetzelfde jaar werd een theeschenkerij geopend in het gerestaureerde koetshuis van het schathuis. Verder is er een tentoonstellingsruimte gevestigd in het schathuis waar wordt geëxposeerd door de stichting Beetke Benieuwd. Sinds 2003 worden elk jaar zomers streekproductenmarkten en andere activiteiten georganiseerd op het borgterrein.